Παραμένει το μυστήριο με τον ενεργειακό «Αρμαγεδδώνα» στην Ιβηρική

Ρεπορτάζ-Επιμέλεια: Αντώνης Ζήβας

Το πρωτοφανές «μπλακ άουτ» που παρέλυσε χθες Δευτέρα 28/4, την Ισπανία και μέρος της Πορτογαλίας, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, τηλεφωνική και διαδικτυακή κάλυψη και χωρίς πρόσβαση σε μετρητά από ΑΤΜ, ενώ παράλληλα ακινητοποιήθηκαν τα τρένα σε όλο το σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως φυσικά και οι συρμοί των μετρό σε ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο, έχει απλώσει ένα πέπλο μυστηρίου, όπου εξετάζονται αρκετές κι εντελώς διαφορετικές θεωρίες μεταξύ τους.

Η ηλεκτροδότηση αποκαθιστάται σταδιακά (έως αργά  το βράδυ της Δευτέρας 28/4, είχε καλυφθεί το 43% της ζήτησης, σύμφωνα με τις ισπανικές αρχές), με τη βοήθεια και των διασυνδέσεων από Γαλλία και Μαρόκο, ωστόσο πέπλο μυστηρίου εξακολουθεί να καλύπτει τα αίτια του χειρότερου «μπλάκ άουτ», στην ιστορία της Ιβηρικής χερσονήσου κι ενός από τα χειρότερα στην ΕΕ.

Oι κάτοικοι της Μαδρίτης ξέσπασαν σε ξέφρενους πανηγυρισμούς όταν επανήλθε το ρεύμα.

Οι Αρχές εξακολουθούν να προσπαθούν να προσδιορίσουν την ακριβή αιτία της διακοπής, αλλά οι εμπειρογνώμονες έχουν διατυπώσει ορισμένα πιθανά σενάρια για το γιατί συνέβη.

Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι προς το παρόν υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για να πούμε οριστικά τι πήγε στραβά.

Μια πολύ ιδιαίτερη κατάσταση

Ο Eduardo Prieto, επικεφαλής των επιχειρήσεων της Red Eletrica (σ.σ. η Ισπανική εταιρία Ηλεκτρικής Ενέργειας), δήλωσε στο Associated Press ότι η κατάσταση ήταν πρωτοφανής, χαρακτηρίζοντας το γεγονός «εξαιρετικό και έκτακτο», ενώ η Teresa Ribera, εκτελεστική αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιφορτισμένη με την προώθηση της καθαρής ενέργειας, χαρακτήρισε το περιστατικό ως «ένα από τα πιο σοβαρά επεισόδια που έχουν καταγραφεί στην Ευρώπη τον τελευταίο καιρό».

Κυβερνοεπίθεση, σαμποτάζ, ατμοσφαιρική δόνηση ή… greenout

Ο Ισπανός διαχειριστής του δικτύου, η εταιρεία Red Eléctrica δεν θέλησε να υποδείξει πιθανές αιτίες του μαζικού blackout: «Δεν υπάρχουν στοιχεία για την αιτία του συμβάντος και δεν μπορούμε να κάνουμε εικασίες για την προέλευση, όλα θα αναλυθούν λεπτομερώς», δήλωσε ο Prieto.

Από την πλευρά του ο Joao Conceicao από την εταιρία διαχείρισης της Πορτογαλικής ηλεκτρικής ενέργειας REN δήλωσε πως:  «Μπορεί να υπάρχουν 1000 και 1 αιτίες, είναι πρόωρο να αξιολογήσουμε τις αιτίες».

Σπάνιο ατμοσφαιρικό φαινόμενο;

Κατά μία άλλη εκδοχή, που διακινήθηκε από στελέχη του διαχειριστή της Πορτογαλίας REN, λόγω των ακραίων θερμοκρασιακών διακυμάνσεων στην Ισπανία υπήρξαν ανώμαλες ταλαντώσεις στις γραμμές πολύ υψηλής τάσης (400 KV), ένα φαινόμενο γνωστό ως «επαγόμενη ατμοσφαιρική δόνηση». Οι ταλαντώσεις αυτές προκάλεσαν αποτυχίες συγχρονισμού μεταξύ των ηλεκτρικών συστημάτων, οδηγώντας σε διαδοχικές διαταραχές σε όλο το διασυνδεδεμένο ευρωπαϊκό δίκτυο.

«Αυτές οι ταλαντώσεις προκάλεσαν δυσκολίες συγχρονισμού μεταξύ των ηλεκτρικών συστημάτων, οδηγώντας σε διαδοχικές διαταραχές σε όλα τα διασυνδεδεμένα ευρωπαϊκά δίκτυα», φέρεται να δήλωσε η πορτογαλική εταιρεία ενέργειας REN στο BBC το απόγευμα της Δευτέρας.

Η REN διέψευσε αργότερα τους ισχυρισμούς αυτούς στα πορτογαλικά μέσα ενημέρωσης. Τι είναι όμως αυτές οι δονήσεις και τι επιπτώσεις θα είχαν στο δίκτυο ηλεκτροδότησης της περιοχής;

Ο Σόλομον Μπράουν, καθηγητής διεργασιών και ενεργειακών συστημάτων στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε ότι μια «επαγόμενη ατμοσφαιρική δόνηση, θα μπορούσε να θεωρηθεί ισοδύναμη με την πρόκληση μιας μικρής μετατόπισης στο τοπικό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Αυτό θα είχε τον ίδιο αντίκτυπο με, ας πούμε, ένα ηλιακό γεγονός και μπορεί να προκαλέσει ανισορροπίες στις ροές ηλεκτρικής ενέργειας που θα πρέπει να ελεγχθούν», δήλωσε στο Euronews Next.

Ο διανομέας ενέργειας θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μια σειρά από ενέργειες για να το ελέγξει αυτό, συνέχισε, όπως να ζητήσει από τις πηγές ενέργειας να παράγουν ή να μειώσουν την ποσότητα ενέργειας που παρέχουν.

Σε περιπτώσεις όπου η διαταραχή είναι πολύ μεγάλη, συνέχισε ο Μπράουν, οι διαχειριστές μπορούν να κλείσουν το δίκτυο και να το επαναφέρουν σιγά-σιγά. Η επανατροφοδότηση του δικτύου είναι «δύσκολη», πρόσθεσε, λέγοντας ότι μπορεί να χρειαστούν αρκετές ώρες για να επανέλθει παντού η ισχύς.

Αν και δεν είναι ειδικός στο ισπανικό-πορτογαλικό δίκτυο, ο Μπράουν πιστεύει ότι τα δύο δίκτυα είναι «διασυνδεδεμένα» μέσω καλωδίων υψηλής τάσης που συγχρονίζονται για να δημιουργήσουν ένα ενιαίο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας.

«Αυτό είναι αρκετά συνηθισμένο και για την Ευρώπη, βοηθά στη δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας που μπορεί να συνεργάζεται, αλλά σε περιόδους πίεσης πρέπει να διαχειρίζεται ξεχωριστά και να επανέρχεται μαζί», δήλωσε.

Πιθανά προβλήματα του δικτύου

Ο Onyema Nduka, ανώτερος λέκτορας σε θέματα βιωσιμότητας της ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, δήλωσε ότι τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας είναι συνήθως διασυνδεδεμένα επειδή οι μονάδες παραγωγής που τα τροφοδοτούν βρίσκονται μακριά από τις πόλεις.

Αυτό σημαίνει ότι μια διακοπή ρεύματος σε ένα τμήμα του δικτύου θα μπορούσε να «οδηγήσει σε αλυσιδωτές επιπτώσεις σε άλλες περιοχές».

«Ιδανικά, στο σύστημα ενσωματώνονται εφεδρείες, όπως η ύπαρξη πολλαπλών σημείων τροφοδοσίας, εφεδρικές γεννήτριες τοποθετημένες σε διαφορετικές τοποθεσίες, διασυνδεδεμένα καλώδια και σύρματα κ.λπ.», είπε.

Η λύση είναι οι εταιρείες ενέργειας να αποκαταστήσουν την ηλεκτροδότηση στους πληγέντες πελάτες το συντομότερο δυνατό, αλλά η διαδικασία για την ολοκλήρωση αυτού του άθλου «δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί», πρόσθεσε ο Nduka.

Η κυβερνοεπίθεση υπάρχει ως ενδεχόμενο στο τραπέζι αλλά όχι από όλους

Η Χουάνμα Μορένο, πρόεδρος της περιφερειακής κυβέρνησης της Ανδαλουσίας, δήλωσε τη Δευτέρα ότι δεν έχει αποκλειστεί μια κυβερνοεπίθεση και συνέστησε στους πολίτες να είναι προσεκτικοί.

Ωστόσο, ο ισχυρισμός περί κυβερνοεπίθεσης έχει διαψευστεί από αξιωματούχους, μεταξύ των οποίων ο Πέδρο Σάντσεθ, πρωθυπουργός της Ισπανίας, ο Λουίς Μοντενέγκρο, πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, και ο Αντόνιο Κόστα, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

«Η Ισπανία διαθέτει μηχανισμούς για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους καταστάσεων», ανέφερε ο Σάντσεθ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X.

«Για άλλη μια φορά, απευθύνω έκκληση στο κοινό να συνεργαστεί με όλες τις αρχές και να ενεργήσει υπεύθυνα και πολιτισμένα, όπως κάναμε πάντα».

Το πορτογαλικό Εθνικό Κέντρο Κυβερνοασφάλειας ανέφερε επίσης σε ανακοίνωσή του ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η διακοπή λειτουργίας οφείλεται σε κυβερνοεπίθεση.

Σε σχόλιά του στο Euronews, ο Taco Engelaar, διευθύνων σύμβουλος της Neara, ειδικού σε θέματα ενεργειακών υποδομών, υποστήριξε ότι η διασυνδεσιμότητα των εθνικών δικτύων και των συστημάτων τους θα σήμαινε ότι μια βλάβη ή επίθεση θα είχε το ίδιο καθαρό αποτέλεσμα.

«Μια τόσο εκτεταμένη αποτυχία του δικτύου είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη και θα μπορούσε να προκληθεί από πολλά πράγματα: θα μπορούσε να υπάρχει μια φυσική βλάβη στο δίκτυο που να ρίχνει την ισχύ, μια συντονισμένη κυβερνοεπίθεση θα μπορούσε να κρύβεται από πίσω, ή μια δραματική ανισορροπία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς έχει οδηγήσει το σύστημα του δικτύου στα άκρα», δήλωσε.

«Εάν πρόκειται για σφάλμα του συστήματος, τότε η διασυνδεσιμότητα μεταξύ διαφορετικών περιφερειακών και εθνικών δικτύων θα μπορούσε να οδηγήσει στο μεγάλο αποτύπωμα των διακοπών που βλέπουμε σήμερα», πρόσθεσε.

«Το ίδιο ισχύει και για μια επίθεση στον κυβερνοχώρο – πολλά από αυτά τα συστήματα είναι συνδεδεμένα και μοιράζονται περιουσιακά στοιχεία – η διακοπή λειτουργίας ενός μπορεί να προκαλέσει διακοπή λειτουργίας πολλών».

Βλάβη στη σύνδεση Ισπανίας-Γαλλίας

Στην Ισπανία διατυπώθηκε η άποψη ότι υπήρξε βλάβη στη σύνδεση του δικτύου της με το Γαλλικό δίκτυο. «Η έκταση της απώλειας ισχύος ήταν πέρα από αυτό που τα ευρωπαϊκά συστήματα είναι σχεδιασμένα να διαχειριστούν και προκάλεσε αποσύνδεση των ισπανικών και γαλλικών δικτύων, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην κατάρρευση του ισπανικού ηλεκτρικού συστήματος», επισημάνθηκε χαρακτηριστικά.

 Το… greenout

Το blackout συνδέεται και με την ενεργειακή μετάβαση καθώς οι χώρες της Ιβηρικής συγκαταλέγονται στις πρωτοπόρες στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Το γεγονός μάλιστα ότι πριν από μόλις 13 ημέρες, στις 16 Απριλίου, η Ισπανία είχε καταφέρει να παράξει το σύνολο της ενέργειας που κατανάλωσε μόνο από ΑΠΕ, ενισχύει την εκτίμηση ότι η ταχεία επέκταση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας ασκεί αυξημένη πίεση στο ισπανικό δίκτυο, το οποίο χρειάζεται αναβάθμιση για να διαχειριστεί τις ποσότητες ρεκόρ των διακοπτόμενων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Γι’ αυτό, άλλωστε, γίνεται λόγος για… greenout.

Ωστόσο, ο ανώτερος αναλυτής ενέργειας της  S&P Global στην Ευρώπη, Daniel Muir, δήλωσε ότι «η φύση και η κλίμακα της διακοπής καθιστούν απίθανο να ήταν η αιτία ο όγκος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς το ισπανικό δίκτυο υπόκειται συχνότερα σε πολύ υψηλούς όγκους τέτοιας παραγωγής».

«Υπήρχε επαρκής συμβατική παραγωγή διαθέσιμη, με πυρηνικές, υδροηλεκτρικές, συμπαραγωγικές και θερμικές τεχνολογίες, όλες στο σύστημα πριν από το συμβάν και  διαθέσιμες στον φορέα διαχείρισης», πρόσθεσε.

«Πρόκειται για κάτι που δεν έχει ξαναγίνει. Καμία υπόθεση δεν έχει απορριφθεί και κάθε πιθανή αιτία διερευνάται», δήλωσε χαρακτηριστικά σε συνέντευξη τύπου χθες βράδυ ο Ισπανός πρωθυπουργός Pedro Sanchez προσθέτοντας ότι οι ειδικοί θα διακριβώσουν τι συνέβη.